Stikkord: Det Norske Teatret

Publisert på shakespearetidsskrift.no januar 2020

Pangstart, men så blir det traust

Villanda på Det Norske Teatret starter lovande, men fell snart inn i eit konvensjonelt og kvardagsleg spor. Omsetjinga av Henrik Ibsens knallgode tekst er fin og han er framleis relevant.

Av Elin Lindberg

Henrik Ibsen: VILLANDA

Omsetjing: Tormod Skagestad

Omarbeidd av: Lars Erik Holter

Regissør: Lars Erik Holter

Visuell designar og fotograf: Pernille Sandberg

Dramaturg: Ingrid Weme Nilsen

Komponist: Petter Winther

Det Norske Teatret, scene 3, premiere 23.januar 2020

Det Norske Teatret gir oss forhåpningar om ein ny inngang til Henrik Ibsens Vildanden – eller Villanda som ho heiter på nynorsk. Her skal vi sjå stykket frå Hedvig sin synsvinkel. Kven er eigentleg Hedvig bak filter og all sminka? spør introduksjonsteksten til oppsetjinga. Hedvig veks opp i fotostudioet til foreldra. Ho kan alt om lyssetjing, kameravinklar og bilete-handsaming. «Gjennom kameralinsa forsøker ho å oppnå kontakt med både seg sjølv og omverda, men bilda gir henne berre ei enda sterkare kjensle av ikkje å høyre til. Ho ser ikkje lenger seg sjølv, berre andre rundt seg», står det i introduksjonen. Dette er eit veldig spanande utgangspunkt. Det knyt an til nettopp den kvardagen mange unge lever i – ein kvardag med svært mange moglegheiter for å uttrykke seg og kommunisere, men òg moglegheiter til stor einsemd og utanforskap. Men som i stykket kjem også i denne framsyninga livet til dei vaksne i framgrunnen, og barnet taper.

Pang

Scenerommet på scene 3 er møblert som eit fotostudio som samstundes er familien si stove og opphaldsrom. Eit kvitt fotobakgrunnslerret står midt i rommet med eit kamera framfor. Vi blir vekt, nesten skremd, av den høge lyden av eit skot som sett stykket i gang. Høg og heftig musikk gjev energi til og fokus på Hedvig (Gina Bernhoft Gørvell) som kjem inn på scenen. Ho er kledd i svart hettegenser og tronge jeans og har svart sminke – ein heilt vanleg ung tenåring. Ho viser oss bilete-verda si – kunsten sin – gjennom ei lynkjapp visning av foto ho har tatt i stort format på det kvite bakgrunnslerretet. Det er eit godt grep. Hedvig jobbar dynamisk med bileta, ho fotograferer seg sjølv, kler seg ut, sminkar seg – leikar seg med uttrykket. Ho leikar og leiter etter eigen identitet og står som trygg i dette universet. Dette er nok ikkje ulikt aktivitetane på mange ungdomsrom no for tida.

Fotokunst

Ei grunn til at dette fotogrepet fungerer svært godt er at bileta er av så høg kvalitet. Bileta er varierte og veldig godt komponerte. Somme av dei er kanskje vel så gode tolkingar av stykket som oppsetjinga sjølv. Eit døme på foto som fungerer rørande fint er eit foto av Hedvig der ho held to smale fjør mot den nakne ryggen sin som to skjøre venger. Det er fotograf Pernille Sandberg som har tatt bileta. Ideen med å bringe inn ein fotograf i stykket er framifrå – og i starten fungerer dette som ei kule, men etter knallstarten kjem dette grepet meir i bakgrunnen og klarer ikkje å overdøyve talestraumen til dei vaksne. Det er synd.

Ein annan som har klart å adaptere Vildanden til bilete, i form av film, er Simon Stone i den særs gripande og sterke filmen The Daughter frå 2015. Her kjem Hedvig (Odessa Young) i fokus på eit framifrå vis.

Ord som drep

Ibsens Vildanden er eit av dei mest spelte Ibsen-stykka, og det er ikkje utan grunn. Det er ikkje vanskeleg å gjere stykket relevant. Karakterane er noko sjablong-aktige, men har mykje å spele på. Oppbygginga av stykket er ikonisk. Denne versjonen av stykket blir etter kvart nesten uvanleg tradisjonell. Det blir ikkje direkte dårleg teater av det, men det er trauste og ikkje særleg spanande grep som blir tatt. Det heile får eit noko tannlaust og grått preg, sjølv om skodespelarane gjer ein god nok jobb. Hjalmar (Frode Winther) er passe lat og sjarmerande i familielivet og truverdig barnsleg og umogen når han får vite sanninga om kven som er far til Hedvig. Gina (Ellen Birgitte Winther) er stø og trygg som mor og oppriktig fortvilt over utviklinga livet tar. Gamle Ekdal (Bernhard Ramstad) er kanskje ein vel snill gamal bestefar, Gregers Werle (Gard Skagestad) er passe usympatisk, doktor Relling (Paul-Ottar Haga) fungerer greitt i rolla, men slit litt med diksjonen nokre stader. Grosserer Werle (Øyvin Berven), Fru Sørby (Trini Lund) og Molvik (Amund Sigurdssønn Karlsen) kjem òg greitt ut av det her.

Barnet

Gina Bernhoft Gørvell er eit utmerka val til rolla som Hedvig, derfor er det synd at ho ikkje blir brukt meir og får utfalde seg breiare. Ho er til stades i alle scenene, meir eller mindre synleg. Vi forstår at ho høyrer alt som blir sagt, at ho er eit vitne, men eit betre innblikk i kven ho er får vi eigentleg ikkje. Eg saknar meir av det gode grepet framsyninga starta med, alt dette druknar i den konvensjonelle måten stykket utviklar seg på. Det ligg i stykket at Hedvig gjer alt ho kan for å bli sett og elska. Og med dei vaksne sin sjølvopptekne ordflaum forsvinn ho, ho søkk ned på havsens botn som villanda, så å seie. Det er ikkje uvanleg at 14 år gamle jenter er mutte og ordknappe slik Hedvig her kan vere somme gonger. Ho er òg velmeinande og kjærleg. Men regissør Lars Erik Holter sitt uttalte ønske i arbeidet med teksten: «å undersøke årsaka til at ein fjortenåring tar livet av seg» og sjå verda ut frå Hedvig, barnet, sitt perspektiv kjem ikkje heilt i mål.

Publisert på shakespearetidsskrift.no i september 2020

Alt heng saman

Maja Lundes Bienes historie på hovudscenen på Det Norske Teatret er blitt ein søt, bitter og somme stader noko sur musikal om håp i ei økologisk krise

Av Elin Lindberg

BIENES HISTORIE

Etter Maja Lundes roman. Dramatisert av Ingrid Weme Nilsen, songtekstar av Ola E. Bø

Musikk: Nils Bech

Regi: Erik Ulfsby

Koreograf: Cina Espejord

Scenografi: Even Børsum

Kostymedesign: Ingrid Nylander

Komponist og musikkprodusent: Nils Martin Larsen

Musikkprodusent: Bendik Hovik Kjeldsberg

Lysdesign: Torkel Skjærven

Strykearrangement: Kaja Fjellberg Pettersen

Dramaturg: Carl Morten Amundsen

Framsyninga er eit samarbeid med Den Norske Opera & Ballett

Det Norske Teatret, hovudscenen, 12.september 2020

Det er teatersjefen sjølv, Erik Ulfsby, som har regi på oppsetjinga som bygger på den verdskjente boka til Maja Lunde. Han har god styring på den store mengda menneske – dei er rundt 60 til saman – og alle elementa som er med. Regien er ryddig og effektiv. Det kan sjå ut som om det er livet i ein bikube som er modellen for korleis oppsetjinga er bygd opp. Her har alle sin eigen, klart definerte plass i heilskapen. Dei tre historiene vi finn i Maja Lundes roman er scenisk vevd saman. Dei blir spelte parallelt, utan at det er vanskeleg å følgje dei – og dette er godt handverk. Svakheita blir at når så mange karakterar skal med, får kvar og ein av dei så pass liten plass at vi ikkje kjem ordentleg inn på dei, dei blir sjablongar for oss. Dei fine dansarane frå Den Norske Opera & Ballett fortel og utvidar med dans dei same historiene. Balletten er med på å heve det sceniske arbeidet mange hakk. Dei gjev vingar og luft til stykket, som elles kunne blitt for monotont.

Tre historier

Dei tre historiene handlar om biologen William (Morten Svartveit). Ein noko tung og melankolsk kar som levde i England på 1850-talet. Han jobbar heile sitt liv med å teikne og planlegge ein ny type bikubar mens ein diger, svolten ungeflokk svirrar som bier rundt han. Det er dottera Charlotte (Nora Elise Augustinius) som er den sterke og føretaksame i familien. Ho tek teikningane av kubane med seg til USA. Ho er grandtanta til George (Pål Christian Eggen) som lever i notida vår og som heile sitt liv har arbeidd som birøktar og bygd bikubane sine etter den modellen Charlotte hadde hatt med seg frå England. Biedauden har nådd USA. Diverre ei heilt reell problemstilling. Det industrielle landbruket skapar monokulturar over store område. Insekta som er avhengige av variert planteliv for å leve, døyr ut. Det er verkeleg ei tragedie. Den tredje historia i romanen og oppsetjinga sitt univers, er om ein liten familie som lever i Kina i 2038 – altså ikkje så mange år frå vår eiga tid. Dei arbeider med å pollinere frukttre for hand. Verda dei lever i er hard og fiendtleg. Dei er fattige, den vetle sonen i familien, Wei-Wen, får ikkje gå på skole for å lære å lese. Mora Tao (Mona Huang) er den utrøyttelege pådrivaren for å finne ut kva som en skjedd med sonen etter at han på mystisk vis forsvinn. Lagnaden til Wei-Wen er både tragisk og det som gjev menneska i verda eit håp om at betre tider er på veg.

Økologisk perspektiv

«Biene dansar for å kommunisere», heiter det ein stad i stykket. Det at dansen er så godt integrert i stykket og at rørslene til alle karakterane er koreografert til å passe inn i heilskapen, understrekar at alt heng saman og at alt liv på jorda har sin viktige plass. Dette er tankar som er så godt innbakt i tankegangen til dei fleste i verda no – heldigvis – at dei ikkje på nokon måte er sjokkerande eller noko nytt. Dette er doxa. Men det er jo likevel ikkje mindre naudsynt å heile tida understreke kor viktig det er å gjenta og gjenta bodskapen om at vi må ta vare på jorda, på naturen, og på alt liv. Ei slik insisterande haldning på å formidle dette er absolutt viktig, men er det ein fare for at vi sluttar å høyre etter om formidlinga blir for monoton?

Kunnskap som motgift

På dreiescenen er det bygd ei stor, rund skive som har mange funksjonar. Opp frå skiva kan ein heise opp tre tårn som blir til tre med rosa trekroner som arbeidarane i 2038 kan pollinere. Bikubar ligg nedfelt i den runde flata, klare til å bli løfta opp av birøktarane. Rundt heile den digre skiva er det bokhyller fulle av bøker. Kunnskap er det som skal redde verda – det å kunne, det å vite og det å kjenne si historie. Over scenen heng ein stor, rund lyskonstruksjon. Det runde kan spegle det sykliske i naturen. Scenografien er like effektiv som historieforteljinga. Orkesteret sit på ein «scene» bak dreiescenen. Dei er synlege og til stades, og passar godt inn i heilskapen.

Noko monoton

Det er den framifrå musikaren Nils Bech som har laga musikken – eller han har laga utgangspunktet for det som er musikken. Det er komponist og musikkprodusent Nils Martin Larsen og produsent Bendik Hovik Kjeldsberg og Kaja Fjellberg Pettersen som også speler i orkesteret som har komponert vidare på Bechs utgangspunkt. Lydbiletet er likevel umiskjenneleg Bech sitt univers. Musikken flyt fint, men han blir kanskje litt vel monoton. Det er ingen verkeleg store musikalnumra i oppsetjinga. Somme stader blir songen diverre så sur at det er noko smerteleg å høyre på.

Relevans

Vi er vel alle noko leie og trøytte av den situasjonen vi er i med koronaepidemien. Vi gjer som vi får beskjed om – vi brukar handsprit og vaskar henda, vi held avstand, vi reiser ikkje meir enn det som er absolutt naudsynt. Bienes historie har ein klar koronarelevans. Som det heiter ein stad i stykket: «Skilde av tid og rom, likevel saman, for det som skjer med ein, skjer med alle». Slik er det no. Musikalen er svært føreseieleg og han er noko monoton, men det er mykje godt handverk her. Dansen er det som står som det sterkaste kunstnarlege elementet.