Stikkord: Olaug Nilssen

Det Norske Teatret: VI HAR SÅ KORTE ARMAR

elinlindberg8

Publisert i Norsk Shakespeare- og teatertidsskrift

Tru og tvil, sårbarheit og skam

Grei oppsetjing med Olaug Nilssen sin tekst i hovudrolla

AV ELIN LINDBERG

Olaug Nilssen: VI HAR SÅ KORTE ARMAR

Regi: Marit Moum Aune

Dramaturg: Ola E. Bø

Scenografi/kostymedesignar: Milja Salovaara

Med: Audun Sandem, Marianne Krogh, Silje Storstein, Niklas Gundersen, Kristin Grue

Det Norske Teatret, 10.mars 2011

 

 

 

Skodespelarane gjer ein framifrå jobb, regien er tett og god, det sceniske rommet fungerer greitt, men alt dette blir i grunnen berre bakgrunn for  den verkelege hovudrolla i denne oppsetjinga: Olaug Nilssen sin tekst. Ein slags postmoderne eller oppdatert  versjon av Arne Garborgs Bondestudentar. Den er rørande og humoristisk.

Olaug Nilssen sin roman Vi har så korte armar med undertittelen ”Tilstandsrapportar” kom ut i 2002, Nilssen står òg for dramatiseringa. Teksten er samansatt av ulike stemmer, vi møter Liv og Ølgjer som kjem frå bygda Skuggedalen og er unge studentar i Bergen. Vi møter òg eit kor av eit ”Vi” som Liv og Ølgjer spelar med og mot. ”Vi” kommenterar dei to og har ein slags sladderfunksjon.

 

Vi veit best! Det har vi alltid gjort… Vi er dei jentene som drikk rødvin og ler høgt. Vi får ikkje blå tenner og slørete blikk, men vi drikk rødvin og ler høgt og tykkjer samtidig at studia våre er interessante. Vi slit ikkje. Det er ingen som ser oss når vi sit og har det interessant med bøkene våre. Vi drikk berre rødvin og ler høgt, og vi synest ikkje det er kjedeleg å lese, vi les utan å vite at vi har brukt tid på det, og så drikk vi rødvin og ler høgt eller ligg og solar oss utan å tenke på at no skulle vi ha gjort noko heilt anna.

 

Vi får sidestilte snuttar frå det ungdommelege studentlivet og frå oppveksten i Skuggedalen. Både Liv og Ølgjer er to sårbare unge menneske med tvil og tru på seg sjølve. I sceneversjonen er eit kjerleiksforhold mellom Liv og Ølgjer meir framheva enn i romanteksten. Tittelen kjem frå Ølgjer si utsegn om at han så gjerne vil bli nådd, men ikkje trur at nokon har lange nok armar. Ølgjer studerer filosofi og litteratur, han skriv dikt og er ein lærd ung mann. Liv studerer òg litteratur og i romanen verkar ho svært oppegåande intellektuelt , men i oppsetjinga gjer ho ikkje det. Det er synd.

 

Rom og roller

Rommet er dominert av eit stort, blått rektangulært objekt som er meint å representere den blå steinen som ligg på Torgallmenningen i Bergen. Denne skulpturen som er laga av Asbjørn Andresen, ligg sentralt i byen og den mykje lettare kopien av steinen som ligg sentralt  i teaterrommet markerar at staden vi ser verden frå i stykket er av urban karakter. Over ”steinen” heng ei stor lampe laga av raudvinsflasker. Rommet er fylt av ein liten porsjon med skodde når vi kjem inn i rommet. Det er greitt, men har noko litt overtydeleg over seg. Dei fem aktørane er kledde i ullundertøy og ullsokkar. Dei har handdukar på hovudet og solbriller, dei er avslappa og spelar så kule dei berre kan. I det heile teke er det å spele roller vesentleg i oppsetjinga. Roller knytt til kjønn og til kven ein vil vere. Teksten har eit stort teatralt potensial som blir utnytta godt. Rollene knytt til by-land-problematikken gjer at parallellane til Garborgs Bondestudentar (1883) tydeleggjerast:

 

Han lagde dusken bak; lagde dusken fram; lagde dusken midt på aksli; nei. Det vart ikkje den rette svingen. Og frakken, – frakken sat, som alle frakkane hans hadde siti. Han såg ikkje ut som student. Han var ikkje student. Han var ein forklædd bonde. (…) Alle dei unge bystudentane som kom strukande fine og lette som fuglar i sol og bar duskeluva so flott og fjongt som ho skulde vera støypt til deim (…) Dei fleste (…) var folk med store plattyske namn, og med dette særskilde fine lag, som Daniel hadde undra seg yvi i alle sine dagar.

 

Sjølv om dagens bondestudentar kanskje har noko meir sjølvsikkert over seg, er det noko i tonen her som kling interessant saman med Nilssens tekst.

 

 

Det ureine, språket

Romanen er ein urein tekst, ein hybrid. Her er det mange forskjellige slag språk og sjangrar: Byråkratisk språk, dagboksnotat, salmar, bokmål, nynorsk, engelsk, høgt og lågt. Sceneversjonen miksar òg språk og stil, men har ikkje same ureine kraft som romanen. Dramaet verkar litt snillare og dempa samanlikna med romanen. Oppsetjinga utnyttar ikkje det rufsete preget som romanteksten har, i så stor grad. Ho flyt fint, og er underhaldande, men ho ruskar og riv ikkje så mykje som Nilssens tekstar ofte gjer.

Olaug Nilssen har produsert tekstar i mange sjangrar. Ho har skrive fleire romanar, essays, ho var, saman med Gunnhild Øyehaug ,redaktør for det framifrå, no dessverre nedlagde og djupt sakna, tidsskriftet Kraftsentrum. Ho var svært tidleg ute som bloggar. Skrifta hennar er full av sleivspark i alle retningar, og av humor av mange slag. Eg føler meg aldri heilt trygg når eg les ho, men eg ler høgt og ofte. Sleivsparka går òg i retning språket sjølv. Nilssen kallar seg personleg nynorskbrukande kvinne og ein innbitt likegyldig (ikkje likesæl) nynorskbrukar.

Både drama og roman seier noko om rikdommen som ligg i det å ha to språkformer. Og dei seier noko om det doble synet vi har på språk i Noreg. Vi kan i teorien snakka den dialekten vi vil, men ikkje alltid i praksis. Vi har ein tilsynelatande dialektaksept. Det er nokre dialektar som sjåast på som finare enn andre. Og det heftar framleis ei rekke fordomar ved mange dialektar. Stykket tematiserer det å bli definert ut i frå den dialekten ein snakkar.

Silje Storstein som spelar Liv, spela Julie i Romeo og Julie på Trøndelag Teater i fjor i Marit Moum Aunes regi. I Vi har så korte armar er det montert inn ein Julie-monolog, det kler den collagen som oppsetjinga er. Her er det språket, dialektane, nynorsken som tematiserast. Liv sit øvst på ”steinen” med ein sovande Ølgjer framom seg. Ho spelar som ei Julie. Teksten hennar handlar om korleis språket skapar grenser og definerer verda. “What’s in a name? that which we call a rose, By any other name would smell as sweet” heiter det hos William Shakespeare.

 

Skam og tru

Skam er eit viktig tema i stykket. Det set det lattervekkande i relieff. Liv og Ølgjer har ei fundamental skamkjensle. De er prega av å vere utilpass og ei kjensle av at absolutt alt er feil med dei.

Stykket seier òg noko viktig om kor djupt den kulturelle bagasjen frå barndomen sit. Liv og Ølgjer kjem frå den ganske homogene bygdekulturen i Skoddeheimen der kristendomen har sterkare røter enn i urbane strøk. Salmane og det religiøse språket blandar seg inn om ein vil eller ikkje. Det handlar ikkje så mykje om tru og religion som om det religiøse uttrykket som sit som spikra på kross og tvers gjennom språket.

Oppsetjinga er ikkje uinteressant og eg ser fram til fleire oppsetjingar med ei endå meir dramatikarmoden Olaug Nilssen.

 

 

 

 

 

Det Norske Teatret: STORT OG STYGT

elinlindberg8

Publisert i Norsk Shakespeare- og teatertidsskrift 2-2013

Stort-og-stygt-niklas-kysser-charlotte--1128x637.jpg

Kva er ein normal familie?

 

Velspelt stykke om småbarnsfamiliar som både er spesielle og trivielle.

 

AV ELIN LINDBERG

 

Olaug Nilssen: STORT OG STYGT

Regi: Marit Moum Aune

Scenografi og kostymar: Milja Salovaara

Det Norske Teatret, scene 2, 3.april 2013.

 

 

I Stort og stygt møter vi to par som er naboar, det eine, Silje og Ole (Ellen Dorrit Petersen og Ola G. Furuseth), ventar sitt første barn. Det andre, Maria og Sverre (Charlotte Frogner og Pål Christian Eggen), har ein son (Niklas Gundersen) på tre år som er autist. Maria er gravid på nytt. Oppsetjinga er bygd opp av scener som tek for seg livet til småbarnsfamiliane.

 

Mørkret i rommet

Scenerommet er aldri heilt opplyst i Stort og stygt. Det verkar både tyngande og litt skremmande – noko kan ligge og lure ein stad i ein mørk krok. Midt i scenerommet er det ein slags gamaldags tivolikarusell. Navet på karusellen er i seg sjølv eit rom. Ytterveggane på dette navet er måla, men ikkje med glade og overflatiske motiv slik dei ofte er på ekte tivoli. Her er det uklåre motiv, ei verd med mjuke, men ikkje heilt klårt definerte drømmebilete. Karusellen har fire hestar. Dei er heller ikkje måla i gilde fargar, dei er mørkegrå, som om dei var jarnhestar. Alt dette gjev eit tungt og kvardagsleg preg. Karusellen viser både til rørsle og til gjentaking, til potensiell glede og til den hamletske ”mortal coil”.

 

Mjuk og fysisk spelestil

Skodespelarane er kledde i mjuke joggedressar og ullsokkar – slik skodespelarane òg var det i den førre Nilssen-oppsetjinga på Det Norske Teatret, Vi har så korte armar. Dei beige joggedressane passar fint til koseleg familiehygge. Den høggravide Silje har ein mage ho kan ta av og på. Det autistiske barnet har ei barnsleg supermanndrakt på seg.

Noko av det som fungerer best i denne oppsetjinga er samspelet. Det er musikalsk og leikande. Overgongane er fine. Skodespelarane støtter kvarandre heile tida, fysisk og vokalt. Det fysiske og vokale arbeidet deira er gjennomgåande solid. Niklas Gundersen som den autistiske sonen, har eit spesielt godt utvikla kroppsspråk. Oppsetjinga har eit realistisk formspråk. Det kunne vore interessant å sett ei endå meir teatral kontrast til dette realistiske formspråket – det kunne kanskje opna opp og skapt meir djupn i Stort og stygt. Dei koreograferte dansane blir litt for illustrerande og enkle.

 

Den store redsla

Dei to para i stykket er ganske gjennomsnittlege. Dei er det vi kallar heilt normale familiar. Den høggravide kvinna er kontrollerande og noko nevrotisk, tidvis eit helvete å bu saman med. Mannen hennar er støttande og mjuk med ei god dose undertrykt aggressivitet. Begge para engstar seg for dei nye borna som skal kome – kjem dei til å vere normale?

Sonen (menneskesonen) Arve gjer stort sett som han sjølv vil. Foreldra slit med å få kontakt med han. Omgjevnadane deira arbeider med å få situasjonen til å sjå så normal ut som mogleg. Sjølv barnelegen har problem med å sjå at alt ikkje er heilt normalt med vesle Arve. Fleire av scenene er så trivielle at dei nesten gjer vondt. Teksten til scena hos helsesøster er hyperrealistisk og  grå, keisam og kvardagsleg, samstundes som han handlar om det som er mest sentralt i desse småbornforeldra sitt liv – dei sjølve og borna. Det handlar om å skape noko nytt og om å skape seg sjølv og sitt eige liv. Den tyngande redsla for at noko stort og stygt skal openbare seg ligg og lurar.

Ei sentral scene i stykket som er godt scenisk løyst, er der Ole bankar på døra til naboane midt på natta fordi han har høyrt sonen deira rope og hyle. Han trur at dette er ei sak for barnevernet. Arve ligg inne i rommet i oppsetjinga sitt nav, midt på scena. Ei dør inn til rommet hans blir opna. Ole ser inn i Arve sitt rom, har ser inn i noko han kanskje ikkje visste fanst – noko stort og stygt? Eller noko som inviterer til ei djup medkjensle og samstundes utvidar synet på kva eit menneske er og kan vere? På grunn av at vi i publikum ikkje er augevitne til kva som skjer på rommet til Arve set denne scena tankar og assosiasjonar i sving, vi blir medskaparar. Eit godt scenisk grep.

 

Kva er eit menneske?

Ein gong for mange år sidan, før hvpu-reforma, var eg som skodespelar med på turné med ei oppsetjing som mellom anna blei spelt på ei av dei store institusjonane som fanst før, der folk med Downs syndrom og med forskjellige formar for funksjonshemmingar budde. Vi spelte det musikalske showet for dei mest funksjonsfriske og det blei det framifrå teater av. Etterpå blei vi bedne om å ta ein tur til dei som ikkje kunne kome på sjølve framsyninga. Vi tok med instrumenta og troppa syngande og spelande opp på ei avdeling som låg litt unna dei andre. Eg var ikkje førebudd på kva som venta meg. Her var det menneske (ja, for det var menneske) i former eg ikkje visste eksisterte. Nokre hadde bitte små kroppar og digre hovud. Eit menneske (kvinne eller mann?) låg spent fast på ei seng. Eit anna menneske (ein gut?) rulla rundt inni ein polstra binge med hanskar på hendene så han ikkje skulle skade seg sjølv. Det var eit sjokkerande møte. Kvifor visste eg ikkje at slike menneske fanst?

Fleire har gjort sitt for at menneske i alle valørar har blitt meir synlege. Det fremste eksemplet er De Utvalgte med den siste oppsetjinga deira, De Utvalgte, der dei fleste skodespelarane har Downs syndrom eller ikkje er heilt A4-menneske. Eit djupt rørande og viktig stykke.

Stort og stygt tematiserar det å leve med eit barn med funksjonshemming, og stykket gjer det på ein sympatisk måte, om enn langt frå så djuptgripande som De Utvalgte. I og med  at det finst eit slikt ferskt motstykke som De Utvalgte  er det kanskje andre tema som blir vel så viktige i stykket på Det Norske Teatret – tema som skamfølelsen over å slite som foreldre/redsla for å ikkje vere ein god nok forelder, forventing/skuffelsar, det tabuet det kanskje er å vere skuffa over eigne born.

 

Mot norrmalt

Er foreldrerolla blitt endå trongare enn ho var før? Begge para i stykket prøver å leve opp til det perfekte. Dei les og er til ei kvar tid oppdaterte på all litteratur som finst om barneoppdraging. Dei dokumenterer på facebook kvar rørsle ungen gjer. Kanskje det er endå viktigare i dag å skape seg eit liv som ser heilt perfekt ut frå utsida? I gamle dagar var det faste roller å tre inn i så snart du blei forelder, desse rollene finst ikkje lenger. Denne oppsetjinga viser fram to foreldrepar, ho speglar verda slik ho kan vere akkurat no. Ho gjev ikkje store svar og går kanskje ikkje så veldig i djupna, men ho er absolutt viktig – kanskje fordi ho både viser fram det trivielle og det store og stygge.