Det Norske Teatret: Anton Tsjekhov: KIRSEBÆRHAGEN

Publisert på shakespearetidsskrift.no januar 2020

Stilleståande og monotont

Kirsebærhagen på Det Norske Teatret har fleire gode element, men blir dessverre for statisk og treig

Av Elin Lindberg

Anton Tsjekhov: KIRSEBÆRHAGEN

Omsetjing: Kjell Helgheim i samarbeid med Ola E. Bø

Regissør: Johannes Holmen Dahl

Scenograf: Nia Damerell

Kostymedesignar: Ane Ledang Aasheim

Lysdesignar: Eivind Myren

Musikalsk ansvarleg og komponist: Alf Lund Godbolt

Lyddesignarar: Morten A. Jorsett og Alf Lund Godbolt

Dramaturg: Ingrid Weme Nilsen

Band:

Gitar: Michael Krumins

Trekkspel: Grzegorz Jozef Miszczyszyn

Treblås: Nils Jansen

Det Norske Teatret, hovudscena, premiere 25.januar 2020

Ein kan lese Kirsebærhagen av Anton Tsjekhov som eit teaterdikt om liding og endring. Her er det mykje poetisk dveling over tida som har gått, livssmerta og oppbrot. Det er dekadanse og fest, sorg og glede, kjærleik i mange former og eit samfunn i stor endring. På Det Norske Teatret får dvelinga så mykje plass at ein risikerer at publikum sovnar. Ja, vi forstår at  karakterane sit fast i ein uhaldbar situasjon, og at ingen  av dei – bortsett frå  kjøpmannen Lopakhin (Eivin Nilsen Salthe) – klarar å handle eller skape utvikling, men må det illustrerast ved at skodespelarane står som fastfrosne, rett opp og ned, framme på scena store delar av framsyninga?

Samfunnsutvikling

Stykket frå 1904 tar for seg ein adel som forvitrar og ei ny tid som bryt fram. Systemet med liveigne bønder er for lengst historie, men haldingar sit igjen. Den store kirsebærhagen er særs vakker, men overhovudet ikkje lønsam, han blir eit symbol på adelen, eigendomane og privilegia deira. Ljubóv Andréjevna Ranevskaja – kalla Ljoba (Gjertrud Jynge) har budd i Paris i fem år og brukt alle pengane sine. Ho er sjarmerande og sympatisk, men heilt udugeleg til anna fest og dagdriving. Broren, Leonid Andrejevitsj Gajev (Ola G. Furuseth), er like eins – han kan knapt kle på seg sjølv. Desse er på veg i grava saman med den demente, utgamle tenaren Firs. Den dekadente sortien deira som leiarar i dette samfunnet er både melankolsk, poetisk og vakker. I denne framsyninga er det mest som om sola allereie har gått ned, som om dei berre er skuggar – dei får ikkje så mykje plass til å verkeleg skine.

Det nye

Jermolaj Aleksejevitsj Lopakhin – kalla Lopakhin – er den einaste dynamiske figuren i stykket. Forfedrane hans var liveigne bønder, godseigarfamilien eigde rett og slett desse menneska. Det var desse som arbeidde i kirsbærhagen, desse som heldt oppe adelen og som gjorde at adelen kunne halde fram med luksuslivet sitt. Lopakhin vil hogge ned Kirsbærhagen og bygge feriehus. Det er brutalt, men òg ei handling som øydelegg eit symbol på adelen si makt. Eivin Nilsen Salthe speler Lopakhin som ein sympatisk og velmeinande figur. Som ein kontrast til alle dei andre stilleståande karakterane blir han ei drivkraft her, både scenisk og som vegvisar for ei ny tid. Anja, den 17 år gamle dottera til Ljoba (Eili Harboe) er kanskje ho som står som eit håp om ei god framtid. Harboe gjev Anja ei strålande kraft, vi skulle gjerne sett meir av ho.

Komikk og ironi

Tsjekhov skreiv stykket som ein komedie. Det er mange komiske opptrinn som ikkje blir tatt ut her, eller ikkje fungerer, kanskje fordi rytmen i oppsetjinga er så treig som han er. Pjotr Sergéjevitsj Trofimov – kalla Petja (Kyrre Hellum), er ein evig student, her er han 50 år og enno student. Han er smart og klok, men han får ikkje brukt kunnskapen sin til noko, han får ikkje omsett kunnskapen til å skape eller handle. Det gjev eit ironisk skråblikk på ein akademikar som ikkje får omsett ideane sine i praksis. Godseigaren på nabogodset (Geir Kvarme) som speglar hovudpersonane si pengejakt blir òg ein komisk karikatur. Det blir óg dei andre karakterane – lakeiane, husstyrarinna og guvernanta. Utan adelen må dei finne anna arbeid. Det ligg ein respekt for det skrøpelege menneskelege i fleire av Tsjekhov sine stykke. Hanne Tømta har sett opp fleire Tsjekhov-stykke. Ho maktar nok betre enn det blir gjort her å få fram ei medkjensle med desse karakterane, eller typane. I mellom anna den framifrå oppsetjinga av Måken på Torshovteatret sist haust fekk dei skrøpelege, forfengelege karakterane medkjensla vår fordi strevet deira etter kjærleik, anerkjenning og smertelindring var så djupt menneskeleg. Dei fastfrosne karakterane i Kirsebærhagen slit med å formidle noko liknande.

Eit bifokalt problem

På same vis som i Johannes Holmen Dahl si oppsetjing av Antigone på hovudscena på Det Norske Teatret i 2018, er den store scena ganske tom.  Det er óg denne gongen Nia Damerell som står for scenografien. I starten er det teaterrøyk som fyller rommet, det fungerer greitt, men så oppstår eit problem for somme av oss i salen. Ei mengd lange remser med lyspærer blir senka ned frå taket. Det er vakkert i starten, som om det er stjerner som dett ned. Desse lysremsene blir i rommet heile tida, dei blir sløkt mot slutten. Mange av oss i salen er så vaksne at vi treng progressive, eller bifokale, briller. Det som dessverre kan skje for oss er at lyset i desse lysremsene flyt ut, blir «blurry». Eg sjekka dette med andre vaksne, brillebrukande i publikum etter framsyninga, og det var fleire enn eg som fekk dette problemet. Vi såg dessverre veldig dårleg det som skjedde inne på scena, og lyset blei ganske slitsamt etter kvart.

Kostymar og musikk

Det beste ved framsyninga er kostymane og musikken. Kostymane står Ane Ledang Aasheim for. Dei er outrerte og vakre, og dei understrekar dekadansen på eit framifrå vis.

På scena står eit band som speler store delar av framsyninga. Dei speler etter det eg forstår i ein klezmer-tradisjon. Musikarane er særs dyktige og løftar framsyninga kraftig. Eit av høgdepunkta er når Gjertrud Jynge som Ljoba syng med si flotte røyst saman med bandet. Eg skulle ønske at det var meir av denne krafta gjennom heile stykket og mykje mindre av skodespelarar som sto rett opp og ned framme på scena med teksten sin.